SAVE PREAH VIHEAR TEMPLE: Stop Thailand’s Destruction of a World Heritage Site High atop the cliffs of the Dangrek Mountains, overlooking the vast plains of Cambodia, stands the majestic Preah Vihear Temple—a masterpiece of ancient Khmer architecture, a place of spiritual reverence, and a symbol of Cambodia’s national pride. Built during the 9th to 12th centuries, this sacred sanctuary is more than just stone and design. It is a living testimony to Cambodia’s rich cultural heritage and enduring civilization. Yet, this precious heritage is under attack. In recent years, the Royal Thai Armed Forces have repeatedly violated international norms and Cambodian sovereignty by launching indiscriminate shelling into the area surrounding and directly at Preah Vihear Temple. Despite being declared a UNESCO World Heritage Site in 2008, the temple has suffered extensive structural and symbolic damage due to this aggression. Thailand’s actions are not only militarily provocative—they are an assault on global heritage. The History: Cambodia’s Rightful Ownership The Preah Vihear Temple dispute dates back to the early 20th century, when colonial powers drew ambiguous borders between Cambodia and Thailand. In 1962, the International Court of Justice (ICJ) made a historic ruling in favor of Cambodia, confirming that Preah Vihear lies within Cambodian territory. Despite this clear legal decision, Thailand has repeatedly contested the ruling, inciting tension and engaging in militarized conflict along the border. In 2011, the world was horrified when Thailand unleashed rocket launchers and artillery fire on the area surrounding the temple. BM-21 rocket systems were used indiscriminately, damaging ancient towers, carvings, and walls. Photographs and video evidence showed sacred sandstone blocks cracked and scattered. The sound of explosions replaced the once-peaceful chants of monks and pilgrims. This was not just a border clash—it was an attack on humanity’s shared cultural heritage. Violating International Law Thailand’s military aggression violates several international conventions, particularly the 1954 Hague Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict, which clearly states that cultural heritage sites must be protected from harm, even during military conflict. Moreover, the destruction of a UNESCO World Heritage Site is a global offense. The international community has an obligation to intervene when a member state targets or endangers such universally recognized monuments. Preah Vihear Temple belongs not just to Cambodia, but to all of humanity. Yet the global response has been disturbingly quiet. The Temple’s Sacred Significance Preah Vihear is not just an architectural wonder—it is a place of spiritual power for Cambodians. Dedicated to the Hindu god Shiva, it reflects the religious, artistic, and philosophical achievements of the Khmer Empire. Its steep stairways, intricate carvings, and stunning mountaintop views symbolize a sacred connection between the heavens and the earth. To the Cambodian people, it is a national treasure, a source of pride, and a symbol of resilience. To see it under siege by foreign artillery is more than heartbreaking—it is humiliating and enraging. Every crack in its walls is a crack in the collective soul of Cambodia. The Human Toll The conflict has also displaced thousands of innocent Cambodian villagers living near the temple. Children, elders, and entire families have had to flee their homes, hiding in bunkers or temporary shelters, while their ancestral lands echo with gunfire. Several civilians and soldiers have died or been injured. This is not a mere political dispute—it is a humanitarian crisis caused by a blatant disregard for peace and human life. Cambodia’s Plea to the World The Cambodian government has continually called for international support, urging the United Nations and UNESCO to condemn Thailand’s actions and ensure protection for the temple. In 2013, Cambodia returned to the ICJ, seeking clarification on the original 1962 ruling. The court reaffirmed Cambodia’s sovereignty and instructed Thailand to withdraw troops from the area. Yet despite this clear legal and moral judgment, tensions remain high, and Preah Vihear continues to face threats. What Can Be Done It is time for the international community to act—not with silence, but with solidarity. UNESCO must demand an immediate investigation into the damage done to the temple. The United Nations should send peacekeeping observers to monitor the border and protect the site. Thailand must be held accountable under international law for violating both Cambodian sovereignty and global cultural agreements. Global citizens must raise their voices through social media, petitions, and advocacy campaigns to declare that cultural genocide is not acceptable. A Sacred Duty to Protect The Khmer people have endured centuries of hardship—war, occupation, and genocide. Yet through all of it, their culture has endured, shining through temples like Preah Vihear. To let that be destroyed in modern times, under the eyes of a watching world, would be an unforgivable failure. Preah Vihear Temple is not just a monument—it is a sacred heart of Cambodia. It must be protected, preserved, and honored—not bombed, cracked, or ignored. Let the world say it loud and clear: SAVE PREAH VIHEAR TEMPLE. Stop the destruction. Stop the silence. Stand for peace. Stand for heritage. Stand for justice.
ប្រាសាទព្រះវិហារ៖ មរតកជាតិ ដែលរងការខូចខាតដោយការឈ្លានពាន និងអំពើវាយប្រហារពីកងទ័ពថៃ
ពេលអរិយធម៌ជួបប្រទះអំពើបំផ្លាញ
នៅលើជើងភ្នំដងរែក ដែលជាចំណុចដ៏ខ្ពស់ក្នុងតំបន់ព្រំដែនរវាងប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសថៃ មានស្ថិតស្ថាបន៍មួយដ៏អស្ចារ្យហើយជាប្រភពមរតកវប្បធម៌ដ៏សម្បើមគឺប្រាសាទព្រះវិហារ។ ប្រាសាទនេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងសតវត្សទី 9 ដល់ទី 12 ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះឥសូរ ក្នុងគ្រប់មាត្រដ្ឋានវាជាស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរដ៏អស្ចារ្យមួយ ដែលបង្ហាញពីសិល្បៈ វិជ្ជាប្រឹក្សា និងជំនឿធម៌បុរាណ។
ទោះបីប្រាសាទនេះត្រូវបានគេបញ្ចូលក្នុងបញ្ជីមរតកពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូតាំងពីឆ្នាំ ២០០៨ក៏ដោយ ប៉ុន្តែវាបានជួបប្រទះនូវការខូចខាតយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ដោយសារការវាយប្រហារចំពោះវាប្រចាំៗជាច្រើនដងពីសំណាក់កងទ័ពថៃ។ ការបាញ់ផ្លោងដោយប្រើអាវុធធ្ងន់ មិនត្រឹមតែបំផ្លាញអាគារបុរាណទេ ប៉ុន្តែបានបំពានយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរនូវច្បាប់អន្តរជាតិនិងធ្វើឲ្យកម្ពុជា រងផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ទាំងវប្បធម៌ ការអភិវឌ្ឍន៍ និងសេរីភាពរបស់ប្រជាជននៅតំបន់ព្រំដែន។
ការឈ្លានពានរបស់កងទ័ពថៃ៖ អំពើវាយប្រហារមិនគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ
នៅចន្លោះឆ្នាំ 2008 ដល់ 2011 មានការកើតឡើងនូវអំពើបាញ់ផ្លោងច្រើនដង ដែលបង្កដោយកងទ័ពថៃ បើទោះបីជាកម្ពុជាបានធ្វើការបកស្រាយជាច្រើនដងថា ប្រទេសកម្ពុជាប្រកាន់យុត្តិធម៌នៃការកាន់កាប់ប្រាសាទនេះយ៉ាងច្បាស់តាមការផ្ដល់សេចក្ដីវិនិច្ឆ័យរបស់តុលាការអន្តរជាតិ (ICJ) កាលពីឆ្នាំ 1962។ ប៉ុន្តែថៃវិញបានធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងជារឿយៗ ដោយសង់ទីតាំងយោធាចូលក្នុងតំបន់ក្បែរប្រាសាទ ហើយចាប់ផ្តើមវាយប្រហារចំពោះទាហានខ្មែរ និងសហគមន៍ជាប់ព្រំដែន។
កងទ័ពថៃបានប្រើអាវុធធ្ងន់ដូចជា អាវុធ Howitzer 155mm និងមីស៊ីលបាញ់ឆ្ងាយដើម្បីវាយប្រហារទៅលើតំបន់ព្រះវិហារ។ ការបាញ់ផ្លោងនេះបានបំផ្លាញសំណង់បុរាណជាច្រើន និងបង្កឲ្យមានសំណងធ្ងន់ចំពោះអភិរក្សវប្បធម៌។ អ្វីដែលគួរឱ្យកង្វល់យ៉ាងខ្លាំងគឺថា ការវាយប្រហារនេះមានរូបភាព ភស្តុតាង និងវីដេអូបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ពីគ្រោះថ្នាក់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដែលបានធ្វើចំពោះប្រាសាទមួយនេះ។
ការបំពានច្បាប់អន្តរជាតិ និងការអះអាងអំពី “អំណាចជាតិ”
ថៃបានអះអាងថាតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារជាតំបន់ជាប់ព្រំដែនដែលនៅស្ថិតក្នុងភាពចម្រូងចម្រាស់។ ការអះអាងនេះគឺបន្តទៅវិញទៅមកជាយូរមកហើយ ប៉ុន្តែតុលាការអន្តរជាតិ (ICJ) បានចេញសេចក្ដីវិនិច្ឆ័យបញ្ជាក់ថាប្រាសាទស្ថិតក្នុងទឹកដីកម្ពុជាជាច្បាស់។ ដោយឡែកថៃបានបន្តធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំង និងបើកសង្គ្រាមតិចតួច (armed skirmishes) ជាច្រើនដង។
ការបាញ់ផ្លោងទៅលើប្រាសាទព្រះវិហារគឺជាការបំពានអំពីអនុសញ្ញាហាគ (The Hague Conventions) ឆ្នាំ 1954 ស្តីពីការពារមរតកវប្បធម៌នៅពេលមានជម្លោះយោធា។ ជាងនេះទៅទៀត វាក៏ជាបទល្មើសប្រឆាំងនឹងច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សសកលដែលបញ្ជាក់ពីការពារសម្បត្តិបុរាណជាសាធារណៈ។
សារធាតុជាក់ស្ដែងនៃការខូចខាត
ការសិក្សាដែលចេញផ្សាយដោយអង្គការ UNESCO និងអង្គការបុរាណខ្មែរបានបញ្ជាក់ថា សំណង់បុរាណរួមមានជាន់ថ្មជាច្រើន តូច-ធំ ធ្លាក់ខ្ទេចដល់ដី ដំបូលស្រះលើផ្នែកខាងជើងនៃប្រាសាទបាក់ចេញក្រោមបម្លាស់ដីពីការបាញ់ផ្លោង។ ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរមួយនេះ ត្រូវបានបំផ្លាញដល់កម្រិតមួយដែលគ្មានវិធីស្ដារឡើងវិញបានពេញលេញឡើយ។
សាលាថ្មតូចៗដែលមានចម្លាក់សិប្បនិម្មិតនៅលើខ្មែរបុរាណត្រូវបានបំបែកជាច្រើនផ្នែក ហើយសំណង់ខាងលិចនៃប្រាសាទ ទៅតែសល់ជាជាងគ្រាប់ថ្មបាក់បែក។ កងទ័ពថៃមិនត្រឹមតែបាញ់ផ្លោងតែប្រាសាទទេ ប៉ុន្តែបានវាយប្រហារទៅលើគោលដៅស៊ីវិល រួមទាំងផ្ទះអ្នកភូមិខ្មែរ ដែលជិតស្ថានីយ៍អភិរក្ស។
ការឆ្លើយតបរបស់អាជ្ញាធរកម្ពុជា និងសហគមន៍អន្តរជាតិ
រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចេញសេចក្ដីថ្កោលទោសយ៉ាងខ្លាំង និងបានដាក់សំណើទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ បង្ហាញពីភាពច្បាស់លាស់នៃអំពើបំពាន។ កម្ពុជាក៏បានយករឿងនេះទៅតុលាការអន្តរជាតិ នៅឡើយក្រោមបទបញ្ជាការពារប្រទេស និងសិទ្ធិសវត្ដិភាពក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន។ កងទ័ពខ្មែរត្រូវបានបញ្ជូនទៅកន្លែងកើតហេតុដើម្បីការពារ និងផ្ដល់សុវត្ថិភាពដល់ប្រជាពលរដ្ឋ។
អង្គការយូណេស្កូ បានប្រកាសជាផ្លូវការថា ការបាញ់ផ្លោងនេះគឺជាការបំពានច្បាប់អន្តរជាតិ ដោយថៃគ្មានសិទ្ធិចូលរំលោភលើសម្បត្តិមរតកពិភពលោក។ ការចងចាំរបស់អង្គការនេះនិងគ្រប់ប្រទេសសមាជិកគឺថា ប្រាសាទព្រះវិហារ មិនត្រឹមតែជាសម្បត្តិរបស់កម្ពុជាទេ ប៉ុន្តែជាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់មនុស្សជាតិទាំងមូល។
អារម្មណ៍របស់ប្រជាជនខ្មែរ និងបេសកម្មស្ដារឡើងវិញ
អ្វីដែលឈឺចាប់ជាងគេគឺ អារម្មណ៍របស់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលស្រឡាញ់ប្រាសាទនេះដូចជាបេះដូងវប្បធម៌។ ពួកគេបានឃើញប្រាសាទរបស់ពួកគេចាប់ផ្តើមបែកបាក់ដោយអាវុធរបស់ជនចូលរួមវាយប្រហារ។ សូម្បីតែគ្រួសារមួយចំនួនដែលរស់នៅជិតតំបន់ប្រាសាទបានបាត់បង់ជីវិត និងទ្រព្យសម្បត្តិ ដោយសារការបាញ់ផ្លោងមិនគោរពច្បាប់អន្តរជាតិ។
ការស្ដារឡើងវិញត្រូវការថវិកា និងវត្ថុបច្ចេកទេសយ៉ាងខ្លាំង។ ស្ថាបត្យករខ្មែរនិងអន្តរជាតិបានបង្កើតគម្រោងអភិរក្ស និងកែលម្អប្រាសាទឡើងវិញ ដោយប្រើវិធីសាស្ត្របុរាណបំផុត ដើម្បីរក្សាសភាពដើម។ យ៉ាងណាមិញ ការស្ដារឡើងវិញមិនអាចស្ដារបេះដូងរបស់ប្រជាជនខ្មែរឡើងវិញបានទេ។
ចុងក្រោយ៖ ហៅឲ្យមានយុត្តិធម៌ សន្តិភាព និងការពារ
ការខូចខាតដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះមិនត្រឹមជាការបាត់បង់សម្បត្តិបុរាណទេ ប៉ុន្តែជាការបាត់បង់លើអត្តសញ្ញាណជាតិ។ វាបញ្ជាក់អំពីភាពងាយរងគ្រោះរបស់សម្បត្តិវប្បធម៌នៅពេលដែលការធ្វើសង្គ្រាមត្រូវបានប្រើជាឧបករណ៍នយោបាយ។ សហគមន៍អន្តរជាតិក៏ដូចជាអ្នកស្រលាញ់វប្បធម៌ទាំងមូលត្រូវតែរួមគ្នា អះអាងនូវភាពត្រឹមត្រូវ និងការអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិយ៉ាងតឹងរឹង ដើម្បីការពារមរតកយើងទាំងអស់។
ប្រាសាទព្រះវិហារ គឺមិនមែនជាប្រាសាទរបស់កម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះទេ។ វាជាកេរដំណែលរបស់មនុស្សជាតិ។
សូមសន្យា៖ យើងនឹងការពារប្រាសាទនេះ ដូចជាខួរក្បាល និងបេះដូងរបស់យើង។ ជំនាន់នេះ អាចនឹងភ្លេច ប៉ុន្តែប្រវត្តិសាស្ត្រមិនដែលភ្លេចទេ។